Polskie organizacje niepodległościowe w Szwecji mają bogatą historię, sięgającą okresu II Wojny Światowej. W celu niesienia pomocy polskim uchodźcom, we wrześniu 1939 roku założony zastał Polski Komitet Pomocy, który we współpracy z Poselstwem RP w Sztokholmie oraz z organizacjami szwedzkimi, prowadził akcje pomocy materialnej dla Polaków przybyłych do Szwecji.

Po zakończeniu wojny nastąpił masowy napływ do Szwecji obywateli polskich – ofiar wojny, którym po tragicznych przeżyciach wojennych należało stworzyć nowe warunki życia. Byli pracownicy nieuznawanego, od lipca 1945 roku przez Szwecję, Poselstwa RP zaangażowali się całym serce w organizację tej pomocy. Nieocenioną pomoc wnieśli też w okresie wojny i bezpośrednio po niej byli przedwojenni szwedzcy honorowi konsulowie RP z m.in. Borås, Göteborg, Kalmar, Malmö i Luleå, którzy od września 1944 organizowali pomoc dla Polski. Polenhjälpen Landsortskommitéen powstawały w całej Szwecji. W październiku 1944 podczas zebrania w Riksdagshuset Folke Bernadotte podjął próbę scalenia tych wszystkich organizacji pod nazwą Centralstyrelesen för Svenska Polenhjälpen Landsortskommittéen. Aktywnie działał też Kommitteen Hjälp Polens Barn Svenska Röda Korset.

Przyjazd do Szwecji dużej ilości byłych więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych zaowocował powstaniem Polskiego Związku b. Więźniów Politycznych w Szwecji. Zorganizowali się także kombatanci tworząc Oddział Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Szwecji.

Stopniowo rozwijała się też międzynarodowa działność organizacyjna polskiego uchodźctwa, głównie w oparciu o emigracyjne centra w Wielkiej Brytanii i Belgii. Światowy ruch zjednoczeniowy polskich organizacji przyczynił się również do zjednoczenia kilku organizacji Polskich w Szwecji. 30 sierpnia 1946 roku została powołana w Sztokholmie Rada Uchodźctwa Polskiego. Niewątpliwie jednymi z głównych liderów ruchu zjednoczeniowego byli tu doświadczeni w dyplomacji dawni pracownicy Poselstwa RP oraz biura Interim Rescue Committee w Szwecji – minister Henryk Sokolnicki, Włodzimierz Szymaniak, Feliks Stefaniak, Alf de Pomian, Michał Lisiński, Łukasz Winiarski. Pomoc dla polskich uchodźców była głównym modus vivendi Rady Uchodźctwa Polskiego przez cały okres jej istnienia. Z czasem wzrastało też znaczenie działalności politycznej.

Rzecz jasna, że wszystkie te działalności wytworzyły własne archiwa, których zdecydowana większość jest obecnie przechowywana przez Kongres Polaków w Szwecji. Powstał bogaty zbiór dokumentów w języku polskim, szwedzkim i angielskim, ale także niemieckim i francuskim. W kilkudziesięcioletnim okresie działalności, przy mocno ograniczonym finansowaniu administracji, archiwizacja dokumentów była znacznie ograniczona. Powstało wiele cząstkowych zbiorów czy woluminów obejmujących wąski zakres działalności. Wiele dokumentów było z czasem przenoszonych z braku miejsca w lokalu do prowizorycznych opakowań.

Obecnie dzięki uzyskaniu w przez Światowy Kongres Polaków w Warszawie skromnego grantu Kancelarii Premiera Rady Ministrów RP dokonujemy porządkowania i zabezpieczenia tych zbiorów. Przede wszystkim sortujemy je wg organizacji, chronologii i rodzaju oraz umieszczamy w odpowiednich wymiarowo (format folio) kwasoodpornych teczkach i pudłach zgodnych z międzynarodowymi standardami opakowań archiwizacyjnych. Skanujemy wybrane reprezentatywne dokumenty i przygotowujemy wstępny opis najważniejszej zarchiwizowanej przez nas części zbioru. Opracowujemy własny odzwierciedlający fizyczną strukturę zbioru system oznaczania skanów umożliwiający szybkie wyszukiwanie dokumentów.

Jest oczywiste, że przy okazji tej pracy natrafiliśmy na historycznie ciekawe obiekty jak np. kilkaset zdjęć z okresu II Wojny Światowej, list gen. Andersa, przedwojenną umowę lojalnościową szwedzkich konsulów honorowych, wykazy pomocy materialnej szwedzkich organizacji dla polskich ofiar drugiej wojny światowej czy polską gazetę z 1938 roku z chińskiego miasta Habrin.

Ponieważ obecny grant przewidywał zakończenie obecnego projektu porządkowania archiwum do grudnia 2020 musieliśmy skoncentrować się na terminowym zakończeniu obecnego etapu prac i przedstawieniu wstępnego opisu rezultatów. Mamy nadzieję, że uzyskamy środki finansowe na kontynuowanie prac również w 2021 roku.

Prezydium Kongresu Polaków w Szwecji